การแต่งประโยคด้วยคำกริยาในภาษาไทใหญ่

เนื้อหานี้จะต่อจากตอนที่แล้ว ที่เราได้รู้จักกับคำกริยาต่างๆ ในภาษาไทใหญ่ แล้วต้องการ
นำไปต่อยอดสร้างเป็นประโยคต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นคำถาม บอกเล่า ปฏิเสธ หรือแม้แต่ประโยค
เกี่ยวกับการห้าม หรือการชักชวน เหล่านี้เป็นต้น

ประโยคเกี่ยวกับคำถาม

ในประโยคคำถาม เรามักจะพบคำเเหล่านี้ถูกใช้ร่วมอยู่ด้วย ซึ่งแสดงถึง การถาม เช่น ใคร อะไร ที่ไหน
เมื่อไหร่ อย่างไร เท่าไหร่ หรือ ไหม เป็นต้น ดูตัวอย่างคำที่มักใช้ในประโยคคำถาม

သင် — สัง — อะไร
ၵွပ်ႈသင် — ก้อบ-สัง — ทำไม เพราะอะไร
ယွၼ်ႉသင် — หย้อน-สัง — เพราะอะไร
ၸိူင်ႉႁိုဝ် — เจิ้ง-หือ — อย่างไร
လႂ် — ใหล — ไหน ไหร่
မိူဝ်ႈလႂ် — เหม่อ-ไหล — เมื่อไหร่
တၢင်းလႂ် — ต๊าง-ใหล –ทางไหน
တီႈလႂ် — ตี้-ใหล –ที่ไหน
လၢႆ — หลาย — กี่
ၽႂ် — ใผ — ใคร
ၵႃႈႁိုဝ် — ก้า-หือ — เท่าไหร่
ႁႃႉ — ฮ่า — ไหม หรอ รึเปล่า
ၸွင်ႇ — จ่อง — ไหม (มักลงท้ายด้วย ႁႃႉ)
လႆႈႁႃႉ — ไล้-ฮ่า — ได้ไหม
ၸွင်ႇလႆႈ — จ่อง-ไล้ — ได้ไหม
မေႃ…ႁႃႉ — หมอ … ฮ่า — … เป็นไหม …ได้ไหม

สำหรับตำแหน่งที่วางคำเหล่านี้ ก็มีทั้งไว้ด้านหน้า หรือด้านหลังประโยค อย่างใดอย่างหนึ่ง
หรือบางครั้งก็มักมีแทรกในประโยค การสนทนาระหว่างกัน โดยเฉพาะที่สนิทหรือคุ้นเคยกันแล้ว
หรือคุยกันอยู่แค่สองคนในบริเวณนั้น ก็มักจะไม่ค่อยใช้คำสรรพนามแทนผู้พูดกับผู้ฟังในประโยค
เช่น ตัดคำว่า သူ สู หรือ ႁဝ်း เฮ๊า ออก ดังนั้นก็อาจจะไม่มีรูปประธานของประโยคก็ได้

ตัวอย่างประโยคคำถาม

ทำอะไรอยู่ตอนนี้
เฮ๊ด-สัง-ไว้-ข้า-เหม่อ-เหลว
ႁဵတ်းသင်ဝႆႉၶႃႈမိူဝ်ႈလဵဝ်

อยู่ที่บ้านไหม
สู-จ่อง-หยู่-ตี๊-เฮิ๊น
သူၸွင်ႇယူႇတီႈႁိူၼ်း

หิวไหม
จ่อง-ต้อง-ไม้
တွင်ႇတွင်ႉမႆႈ

อร่อยไหม
จ่อง-หวาน-ข้า-ฮ่า
ၸွင်ႇဝၢၼ်ၶႃႈႁႃႉ

อากาศวันนี้เป็นอย่างไร
ฟิ้ง-ฟ้า-ฝน-เป๋น-เจิ้ง-หือ-พ้อง-เหม่อ-ไน้
ၾိင်ႈၾႃႉၾူၼ်ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၽွင်းမိူဝ်ႈၼႆႉ

คุณจะไปเชียงใหม่ยังไง
สู-เต๋-เฮ๊ด-เจิ้ง-หือ-กว่า-เวี๊ยง-เก๊ง-ไหม่
သူတေႁဵတ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵႂႃႇဝႅင်းၵႅင်းမႆႇ?

มะรืนนี้วันอะไร
เหม่อ-ฮื๊อ-วั๊น-สัง
မိူဝ်ႈႁိုဝ်းဝၼ်းသင်

มาเมื่อไหร่
ม๊า-เหม่อ-ใหล
မႃးမိူဝ်ႈလႂ်

จะไปทางไหน
เต-กว่า-ต๊าง-ใหล
တေၵႂႃႇတၢင်းလႂ်

จะนอนที่ไหน
เต-น๊อน-ตี้-ใหล
ၸေၼွၼ်းတီႈလႂ်

มีพี่น้องกี่คน
สู-มี๊-ปี้-น้อง-หลาย-ก้อ-ข้า
သူမီးပီႈၼွင်ႉလၢႆၵေႃႉၶႃႈ

คุณจะไปกี่โมง
สู-เต๋-กว่า-หลาย-โม๊ง
သူတေၵႂႃႇလၢႆမူင်း?

อายุเท่าไหร่
สู-มี๊-อะส้าก-ก้า-หือ-ข้า
သူမီးဢသၢၵ်ႈၵႃႈႁိုဝ်ၶႃႈ

ไปซื้อบุหรี่ให้หน่อยได้ไหม
กว่า-ซื้อ-ปั๋น-แล๊น-ย้า-ไล้-ฮ่า
ၵႃႇသိုဝ်ႉပၼ်လႅၼ်းယႃႈလႆႈႁႃႉ

ควรจะเป็นไปได้ไหม
ทุ่ก-หลี-ปั๋น-ฮ่า
ထုၵ်ႇလီပဵၼ်ႁႃႉ

มาพบใคร มาหาใคร
ม๊า-ท๊บ-ใผ
မႃးထူပ်းၽႂ်

จะไปไหน
เต๋-กว่า-ใหล
တေၵႂႃႇလႂ်

จะไปทำอะไรที่…(ตามด้วยชื่อสถานที่)
เต๋-กว่า-เฮ๊ด-สัง-ข้า-ตี้…(ตามด้วยชื่อสถานที่)
တေၵႂႃႇႁဵတ်းသင်ၶႃႈတီႈ..(ตามด้วยชื่อสถานที่)

อะไร
อี้-สัง-ข้า
ဢီႈသင်ၶႃႈ

อันไหน
อั๋น-ใหล-ข้า
ဢၼ်လႂ်ၶႃႈ

เพราะอะไร
หย้อน-สัง-ข้า
ယွၼ်ႉသင်ၶႃႈ

คนไหน
ใผ-ใหล-ข้า
ၽႂ်လႂ်ၶႃႈ

อย่างไหร่ ยังไง
เจิ่ง-หือ-ข้า
ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၶႃႈ

จำนวนเท่าไหร่
หนำ-ก้า-หือ-ข้า
ၼမ်ၵႃႈႁိုဝ်ၶႃႈ

…(ชื่อสิ่งของ)…มีไหม
…(ชื่อสิ่งของ)…จ่อง-มี๊-ข้า
…ၸွင်ႇမီးၶႃႈ

เข้าใจไหม
จ่อง-ฮู้-ป่อง-ข้า
ၸွင်ႇႁူႉပွင်ႇၶႃႈ

ห้องน้ำอยู่ที่ไหน
ห้อง-น้ำ-มี๊-ตี้-ใหล-ข้า
ႁွင်ႈၼမ်ႉမီးတီႈလႂ်ၶႃႈ

อันนี้อะไร
ไน้-เป๋น-อี้-สัง-ข้า
ၼႆႉပဵၼ်ဢီႈသင်ၶႃႈ

เวลาเท่าไหร่ กี่โมงแล้ว
มี๊-หลาย-โม๊ง-เหย้า-ข้า
မီးလၢႆမိူင်းယဝ်ႉၶႃႈ

เขียนภาษาพม่าเป็นไหม
หมอ-แต้ม-ลิ้ก-ม๊าน-ฮ่า
မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈမၢၼ်ႈႁႃႉ

ประโยคเกี่ยวกับการปฏิเสธ

คำที่เราสามารถสังเกตได้ง่ายว่าประโยคนั้นๆ เป็นการปฏิเสธหรือไม่ได้แก่คำว่า

ပႆႇ — ไป่ — ยังไม่
ပႆႇလႆႈ — ไป่-ไล้ — ยังไม่ได้
ဢမ်ႇ — อ่ำ — ไม่
ဢမ်ႇပႆႇ — อ่ำ-ไป่ — ยังไม่
ဢမ်ႇလႆႈ — อ่ำ-ไล้ — ไม่ได้
ဢမ်ႇမေႃ — อ่ำ-เหมอ — ไม่สามารถ ไม่เป็น
ဢမ်ႇပေႃး — อ่ำ-ป๊อ — ไม่ค่อย

โดยคำว่า ပႆႇ มักจะใช้บอกเหตุการณ์ที่ยังไม่ทำในปัจจุบัน แต่อาจจะทำในอนาคต
หรือใช้กับการกระทำที่หรือเหตุการณ์ที่ยังไม่เสร็จในปัจจุบัน

ยังไม่ได้ทำ
ไป่-ไล้-เฮ๊ด
ပႆႇလႆႈႁဵတ်း

ไม่ได้ทำ
อ่ำ-ไล้-เฮ๊ด
ဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်း

ทำยังไม่เสร็จ
เฮ๊ด-ไป่-เหย้า
ႁဵတ်းပႆႇယဝ်ႉ

ยังไม่ได้ตี
อ่ำ-ไป่-แหม
ဢမ်ႇပႆႇႁႅမ်

ยังไม่กิน
อ่ำ-ไป่-กิ๋น
ဢမ်ႇပႆႇၵိၼ်

คำว่า ဢမ်ႇ ที่แปลว่าไม่ ใช้สำหรับแสดงรูปปฏิเสธ เมื่อใช้ร่วมกับคำกริยา ก็จะเป็นบอกว่า
ไม่ได้ทำหรือไม่ได้รู้สึก หรือไม่มีอาการนั้นๆ ตามคำกริยาที่มาค่อ

ไม่เข้าใจ
อ่ำ-ป่อง-ใจ๋
ဢမ်ႇပွင်ႇၸႂ်

ไม่เอา
อ่ำ-เอ๋า
ဢမ်ႇဢဝ်

ไม่รู้
อ่ำ-ฮู้
ဢမ်ႇႁူႉ

ไม่เห็น ไม่เจอ
อ่ำ-หัน
ဢမ်ႇႁၼ်

ไม่รู้จัก
อ่ำ-ฮู้-จั๊ก
ဢမ်ႇႁူႉၸၵ်း

ไม่มี
อ่ำ-มี๊
ဢမ်ႇမီး

ไม่ค่อยสบาย ไม่สบาย
อ่ำ-หยู่-หลี
ဢမ်ႇယူႇလီ

คำว่า ဢမ်ႇ ยังสามารถใช้ร่วมกับคำคุณศัพท์ คำที่แสดงลัษณะนาม เช่น หล่อ สวย เป็นต้น
เพื่อเป็นการปฏิเสธว่าไม่ได้เป็นแบบนั้นอย่างนั้น

ไม่สวย ไม่หล่อ
อ่ำ-ฮ้าง-หลี
ဢမ်ႇႁၢင်ႈလီ

ไม่ค่อยสวย
อ่ำ-ป๊อ-ฮ้าง-หลี
ဢမ်ႇပေႃးႁၢင်ႈလီ

ไม่ได้น่ารัก
อ่ำ-ไล้-หน้า-ฮั้ก
ဢမ်ႇလႆႈၼႃႈႁၵ်ႉ
อ่ำ-ไล้-หลี-ฮั้ก
ဢမ်ႇလႆႈလီႁၵ်ႉ

เป็นไปไม่ได้
อ่ำ-เป๋น-ไล้-ข้า
ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈၶႃႈ

การมีคำว่า ไม่ ผสมในคำ อาจจะไม่ได้หมายถึงการปฏิเสธเสมอไป อีกความหมาย ก็คือ
การให้คำตอบหรือประโยคตรงกันข้าม เช่น ไม่แย่ ไม่เลว ไม่โกรธ เป็นต้น

ประโยคเกี่ยวกับการร้องขอ การขออุญาต

ขอตัวไปก่อนน่ะ
เต-หย๊อน-กว่า-ก่อน-ข้า
တေယွၼ်းၵႂႃႇၵွၼ်ႇၶႃႈ

ขอถ่ายรูปหน่อยได้ไหม
หย๊อน-ไถ่-แข๊บ-ฮาง-จ่อง-ไล้-ข้า
ယွၼ်းထႆႇၶႅပ်းႁၢင်ႊၸွင်ႇလႆႈၶႃႈ

ขอใช้โทรศัพท์ได้ไหม
หย๊อน-ใจ้-ตื๊อ-ฟ๊ง-จ่อง-ไล้-ข้า
ယွၼ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းၾူင်းၸွင်ႇလႆႈၶႃႈ

มีอะไรให้ช่วยไหม
ให้-เฮ๊า-ไล้-จ้อย-แถม-สู-เส-ก๊ำ-ข้า
ႁႂ်ႈႁဝ်းလႆႈၸွႆႈထႅမ်သူသေၵမ်းၶႃႈ

เก็บตังค์ เช็คบิล
เต-ซ่อน-ก้า-มั๊น-ข้า
တေသွၼ်ႇၵႃႈမၼ်းၶႃႈ

ประโยคเกี่ยวกับการเชิญชวน

มาสิ
ม๊า-แล้
မႃးလႄႈ

มาสิไปวัดกัน
ม๊า-แล้-เฮ๊า-กว่า-วั๊ด
မႃးလႄႈႁဝ်းၵႂႃႇဝတ်ႉ

มาสิไปตลาดกัน
ม๊า-แล้-เฮ๊า-กว่า-ก่าด
မႃးလႄႈႁဝ်းၵႂႃႇၵၢတ်ႇ

มาสิไปด้วยกัน
ม๊า-แล้-เฮ๊า-กว่า-จ๊อม-กั๋น
မႃးလႄႈႁဝ်းၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ်

มาที่นี้ด้วยสิ
ม๊า-ตี้-ไน้-โก๊ย
မႃးတီႈၼႆႉၵူၺ်း

ประโยคเกี่ยวกับการห้าม

เธออย่าไปตีมัน
สู-หย่า-เป๋-แหม-มั๊น
သူယႃႇပေႁႅမ်မၼ်း

อย่าไปหยิบ อย่าไปจับ
หย่า-เป๋-หยิ๊บ
ယႃႇပေယိပ်း

อย่าไปเล่น / อย่าเล่น
หย่า-เป๋-เล้น
ယႃႇပေလဵၼ်ႈ

อย่าไปอยู่ใกล้กัน
หย่า-เป๋-หยู่-หิ๊ม-จ๋ำ-กั๋น
ယႃႇပေယူႇႁိမ်းၸမ်ၵၼ်

เข้าไม่ได้ ห้ามเข้า
อ่ำ-ไล้-เข้า
ဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈ

ยังไปไม่ได้
อ่ำ-ไป่-กว่า-ไล้
ဢမ်ႇပႆႇၵႂႃႇလႆႈ

ประโยคเกี่ยวกับคำสั่ง

ไปได้แล้ว
กว่า-ไล้-เหย้า
ၵႂႃႇလႆႈယဝ်ႉ

ประโยคเกี่ยวกับคำอวยพร การขอพร

ขอให้สุขภาพแข็งแรงเถิด / เสียที | เถิด
ให้-หยู่-หลี-เส-ก๊ำ
ႁႂ်ႈယူႇလီသေၵမ်း / သေၵမ်း

ขอให้ … เถิด
หย๊อน-ให้- … เส-ก๊ำ
ယွၼ်းႁႂ်ႈ … သေၵမ်း

ขอให้โชคดี
หย๊อน-ให้-ก่าม-หลี
ယွၼ်းႁႂ်ႈၵၢမ်ႇလီႇ

ขอให้พ้นภัย
หย๊อน-ให้-ล้อด-เขน
ယွၼ်းႁႂ်ႈလွတ်ႈၶဵၼ်

ขอให้มีสุขภาพแข็งแรง
หย๊อน-ให้-หยู่-หลี-กิ๋น-หวาน
ယွၼ်းႁႂ်ႈယူႇလီၵိၼ်ဝၢၼ်

ขอให้มีสุขภาพแข็งแรงสมบูรณ์
หย๊อน-ให้-หยู่-หลี-เต๋ม-ท้น
ယွၼ်းႁႂ်ႈယူႇလီတဵမ်ထူၼ်ႈ

ขอให้เจริญก้าวหน้า
ให้-ขึ้น-ใหย่-เส-ก๊ำ
ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇသေၵမ်း

ขอให้ประสบความสำเร็จ
ให้-ฮ้อด-ตี้-หลี-ตี้-ง๊าม-เส-ก๊ำ
ႁႂ်ႈႁွတ်ႈတီႈလီတီႈငၢမ်းသေၵမ်း

ขอให้อายุยืน
ให้-อ่า-ยุ๋-ยื๊น-ย๊าว-เส-ก๊ำ
ႁႂ်ႈဢႃႇယုယိုၼ်းယၢဝ်းသေၵမ်း

มีความสุขกายสุขใจ
หย๊อน-ให้-มี๊-โต๊-ใจ๋-กั๊ด-เหย๋น-เซ๊อ-ซ่า
ယွၼ်းႁႂ်ႈမီးတူဝ်ၸႂ်ၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇ

ขอให้มีเงินทองเยอะๆ
หย๊อน-ให้-มี๊-งึ๊น-ค๊ำ-หนำ-หนำ
ယွၼ်းႁႂ်ႈမီးငိုၼ်းၶမ်ၼမ်ၼမ်

ขอให้เรียนเก่ง
หย๊อน-ให้-เฮ๊น-แข่ง
ယွၼ်းႁႂ်ႈႁဵၼ်းၶႅၼ်ႇ

ขอให้สอบได้
หย๊อน-ให้-ต่อบ-ไล้
ယွၼ်းႁႂ်ႈတွပ်ႇလႆႈ