
เราได้รู้จักพยัญชนะ สระ และก็วรรณยุกต์ไปแล้ว เนื้อหานี้ จะมาดูเกี่ยวกับ ตัวสะกด ซึ่งในภาษาไทย จะหมายถึง พยัญชนะท้ายคำ หรือท้ายพยางค์ ที่ตามหลังสระ เพื่อทำหน้าที่กำหนดเสียงให้เป็นไปตามมาตราต่างๆ สำหรับในภาษาขืน จะเรียกว่า ตัวพัด ประกอบไปด้วย 6 ตัวดังนี้

ถ้าเทียบกับตัวสะกดในภาษาไทย ก็คือ แม่กก แม่กง แม่กด แม่กน แม่กบ และ แม่กม
รูปแบบใช้งาน จะมี 2 แบบคือ เขียนต่อท้าย กับเขียนซ้อนด้านล่าง ขึ้นกับกรณี เช่น สมมติตัวก่อนหน้า มีหางอยู่แล้วอย่างพวกพยัญชนะหางยาว อย่าง ᩌ เราก็จะเขียนต่อด้านหลังแทน เช่น ᩉ᩠ᨾᨠ ถ้าไม่มี ก็จะใส่ซ้อนด้านล่าง เช่น ᨠ᩠ᨠᩥ
สำหรับตัว น่ะพัด จะมี 3 ตัว แบบที่ใส่ท้าย 2 ตัว คือ ᨶ (น่ะ) กับ ᩁ (ร่ะ) และแบบซ้อนใต้ 1 ตัว เรียรกวา หางนาก ᩠ᨶ โดยตัว ᩁ (ร่ะ) จะใช้แทนตัว ᨶ (น่ะ) เช่น ᩉ᩠ᩅᩢᨶ (แบบนี้ไม่นิยม) จะแทนด้วย ᩉ᩠ᩅᩢᩁ
เมื่อนำ ตัวพัด มารวมกับ ไม้สระ จะเกิด เป็นไม้สระ เพิ่มเติม ดังนี้
* สระเสียงสั้น แทนด้วยพื้นหลังสีเหลือง สระเสียงยาว แทนด้วยพื้นหลังสีเขียว
** สระเสียงสั้น จะใช้กับ ไม้หยัก ไม้ซัด ไม่ได้ (ก็คือ ไม่ใส่วรรณยุกต์)

** ในภาษาขืน ส่วนของ ᨠ᩠ᨠᩫ ᨠ᩠ᨦᩫ ᨠ᩠ᨯᩫ ᨠ᩠ᨶᩫ ᨠ᩠ᨷᩫ ᨠ᩠ᨾᩫ จะออกเสียงคล้าย ᨠ᩠ᩋᨠ ᨠ᩠ᩋᨦ ᨠ᩠ᩋᨯ ᨠ᩠ᩋᩁ ᨠ᩠ᩋᨷ ᨠ᩠ᩋᨾ
แต่ในภาษาลื้อจะออกเสียงเป็น ก๊ก ก๋ง ก๊ด ก๋น ก๊บ ก๋ม ดังนั้นในที่นี้ให้เราจำเป็นแบบภาษาไทลื้อแทน
แต่ให้เข้าใจว่า อาจจะอ่านได้ทั้งสองแบบ กรณีที่อ่านคำนั้นๆ แล้วไม่มั่นใจในความหมาย ยกตัวอย่าง เช่น
ᨤ᩠ᨶᩫᨴᩱ᩠ᨿ – อ่านแบบภาษาขืนจะเป็น ค๋อนไตย อ่านแบบภาษาลื้อจะเป็น ค๋นไตย
นอกจากนั้นภาษาลื้อจะใช้เป็น ᨣ᩠ᨶᩫᨴᩱ᩠ᨿ – ออกเสียงเป็น ก๋นไตย อีกตัวอย่าง เช่น
ᨴᩩᩈ᩠ᩋᨦᨲ᩠ᨶᩫ – คำขืน ออกเสียง ตุ้สองต๋อน คำลื้อ ออกเสียงเป็น ตุ้สองต๋น หรือบางทีเราอาจจะได้ยิน ตุ้สองตุ๋น
ดังนั้นเราจำหรือเข้าใจแบบกว้างๆ โดยไม่ต้องเจาะจงเกินไป ให้สามารถปรับเปลี่ยนได้ตามความเหมาะสม


สระบางตัวก็ไม่ค่อยมีใช้งาน เช่น ᨠᩰ᩠ᨠ ᨠᩰ᩠ᨦ ᨠᩰ᩠ᨯ ᨠᩰ᩠ᨶ ᨠᩰ᩠ᨷ ᩰᨠ᩠ᨾ ใช้งานในภาษาบาลีเป้นส่วนใหญ่
การฝีกออกเสียง
วิธีฝึกออกเสียงผสมคำ ใช้รูปแบบดังนี้
(สระ) ใส่ (พยัญชนะ) ว่า (คำอ่านออกเสียง)
ตัวอย่างเช่น
ᨠᩧ᩠ᨠ – ไม้กิ๊ก ใส่ ก๊ะ ว่า กิ๊ก
ᨧ᩠ᨶᩫ – ไม้ก๋อน ใส่ จ๊ะ ว่า จ๋อน
ᩈ᩠ᨦᩢ – ไม้กั๋ง ใส่ ส๊ะ ว่า สัง
ฝึกทดสอบผสมกับพยัญชนะในภาษาขืน

การออกเสียงเมื่อใส่ ไม้หยัก ไม้ซัด
ไม้สระ ที่สามารถใส่ ไม้หยัก ไม้ซัด เพื่อประสมคำได้ คือตัวสระเสียงยาว ส่วนสระเสียงสั้น ผสมสระ แล้วออกเสียง โดยไม่มีการประสม ไม้หยัก ไม้ซัด หรือวรรณยุกต์
วิธีการไล่เสียง เมือประสม ตัวพยัญชนะ สระ และวรรณยุกต์ ก็จะอยู่ในรูปแบบ ดังนี้
—เสียงสูง — – — เสียงต่ำ—
อ๋อ อ่อ ออ | ออ อ่อ อ้อ
ตัวอย่าง

สังเกต สระเสียงสั้น จะไม่สามารถใช้ ไม้หยัก ไม้ซัด ได้ อย่างเช่นในตัวอย่าง ᨡᩫ᩠ᨷ ᨤᩫ᩠ᨷ ตัว ᨡ กับ ᨤ เป็นคู่พยัญชนะ เสียงสูง เสียงต่ำ ออกเสียง เหมือนกันเมื่อประสม กับสระเสียงสั้น อย่างในตัวอย่างข้างต้น ออกเสียงว่า (ค๊อบ) เมื่อประสมสระ ไม้ก๊อบ
ในขณะที่ ตัว ᨧ กับ ᨩ ซึ่งเป็น คู่พยัญชนะ เสียงสูง เสียงต่ำ เมื่อประสมกับสระเสียงยาว ในตัวอย่างคือ สระไม้ก๋อม จะสามารถใส่ ไม้หยัก และ ไม้ซัดได้ โดยเสียงเมื่อใส่ ไม้หยัก จะออกเสียงเหมือนกัน